روند شکل‌گیری سینما و فضای نمایش فیلم در ایران (1356-1300)

از میان هنرها سینما از جمله نزدیک­ترین هنرها به معماری است. هر دو این هنرها به ایجاد فضا و جریان زندگی انسان­ها می­پردازند و از عناصر بنیادی مشترکی همچون فضا، مکان، صحنه، نور، حرکت، دید، روایت و رویدادها برخوردار هستند. بنابراین وجوه مشترک آن­ها می­تواند انگیزه­ای برای مطالعه ارتباط میان این دو حوزه دانش باشد.
هدف از این تحقیق بررسی تغییر فضای اجتماعی-فرهنگی و سیاسی سینمای ایران در بازه زمانی 1356-1300 (دوره پهلوی) و به تبع آن تغییر فضای معماری نمایش فیلم در آن دوران است. بدین منظور با بکارگیری روش تحقیق توصیفی، به اختصار به تغییرات اجتماعی و سیاسی سینمای ایران در دوره پهلوی پرداخته شد و سپس تغییر فضاهای نمایش فیلم و شکلگیری اولین سالن­های سینما در تهران که ظرف کالبدی نمایش این تغییر و تحولات فکری در جامعه بودند بررسی گردید. ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎی ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﮐﯽ از آن اﺳﺖ ﮐﻪ در زمان حکومت پهلوی اول، سینما و فیلم به عنوان ابزار تبلیغاتی برای بیان اهداف و ایدئولوژی دولت استفاده شد. برنامه­های مدرن­سازی رضاشاه، پیشرفت و ترقی ایران، صنعتی­سازی، توجه به ملی­گرایی و اسطوره­های ایران باستان بر محتوای فیلم­ها اثر گذاشت. پس از آن در دهه سی حضور بزرگان شعر و موسیقی، همچون نظام وفا جریان مثبت سینمای نظام وفایی را شکل داد، اما این جریان مثبت رفته رفته به سمت سینمای رقص و آوز سوق پیدا کرد که شاخصه آن موضوعات سطحی و دور از واقعیت بود که محصول آن  فیلم­فارسی بود. سپس در دو دهه آخر حکومت پهلوی،  سینما "موج نو" معرفی گردید. این فیلم­ها در سالن­های واقع در خیابان­های که در آن زمان نماد مدریته بودند همچون خیابان لاله­زار، مخبروالدوله، چراغ گاز  به نمایش گذاشته درآمد و برای جلب مخاطب دو تغییر در سالن سینماها ایجاد شد: استخدام ارکستر برای نواختن موسیقی هماهنگ با صحنه­های فیلم و فراهم آوردن امکان حضور بانوان در سینما. در دهه­های بعد به تدریج سالن­های مختص سینما به جای استفاده کردن از ساختمان­های شاخص و موجود در لاله­زار و تغییر کاربری آن­ها احداث گردیدند؛ سینماهایی که پذیرای مخاطبان خود در سالن­های تابستانی و زمستانی بودند. بررسی ویژگی­های معمارانه این سینماها نشان از سبک غربی آرت دکو دارد. لامپ­های درخشان نئون، فرم­ها و خطوط استریم لاین در نما و فضای داخلی، پله­های گرد در سالن­های انتظار، تزئین سقف و دیوارهای فضاهای داخلی با پارچه­های رنگی و مخملی از ویژگی­های سبک مذکور هستند که در طراحی این سینماها مشاهده شد.